Esham Sistemi
Esham sistemi, Osmanlı Devleti'nde 1775 yılında uygulamaya konulan bir tür borçlanma sistemidir. Temelde devletin nakit ihtiyacını karşılamak amacıyla oluşturulmuş ve modern anlamda tahvil'e benzeyen bir yapıdır.
Sistemin İşleyişi:
- Devlet, "esham" adı verilen senetler çıkarır ve bunları satarak gelir elde ederdi.
- Esham sahipleri, devlet tarafından belirlenen oranlarda faiz (kâr payı) alırlardı. Bu faiz ödemeleri, genellikle devletin belirli gelir kaynaklarından (örneğin, vergiler) sağlanırdı.
- Esham senetleri, alınıp satılabilen ve devredilebilen menkul değerler idi.
- Eshamların vade süreleri farklılık gösterebilirdi. Bazıları belirli bir süre sonra itfa edilirken, bazıları da süresiz olarak faiz getirisi sağlardı.
Esham Sisteminin Amaçları ve Sonuçları:
- Amaç: Devletin acil nakit ihtiyacını karşılamak, bütçe açıklarını kapatmak ve savaş gibi olağanüstü durumlarda finansman sağlamak.
- Sonuçları:
- Başlangıçta devletin kısa vadeli finansman sorunlarını çözmesine yardımcı oldu.
- Ancak, zamanla faiz ödemeleri devletin bütçesi üzerinde ağır bir yük oluşturdu.
- Esham sisteminin yaygınlaşması, bazı kesimlerin (özellikle sarraflar ve tefeciler) zenginleşmesine yol açtı.
- Sistem, Osmanlı Devleti'nin ekonomik bağımlılığını artırdı ve dış borçlanmaya zemin hazırladı.
- Esham sistemi, Osmanlı maliyesinde önemli bir dönüm noktası olmuş ve daha sonraki borçlanma uygulamalarına (örneğin, Düyun-u Umumiye) giden yolu açmıştır.